1.6 Bentuk pemerintahan

OLEH-AHMAD YAAKOB

Selepas pemerintahan Nabi Muhammad s.a.w, umat Islam diperiutah oleh para khalifah yang dikenali sebagai Khulafah al-Rasyidin. Dasar-dasar pemerintahan dan pentadbiran baginda masih diguna pakai di samping berlaku penambahan disebabkan negara dan wilayah Islam yang semakin luas dan kompleks terutamanya ketika zaman pemerintahan Khalifah Umar bin al-Khattab. Impak perluasan wilayah, pemerintah kerajaan Islam telah menggubal dasar-dasar pemerintahan pada peringkat wilayah yang selari dengan pemerintahan dan pertadbiran peringkat pusat bermula zaman Khulafa' al-Rasyidin sehingga zaman kerajaan Uthmaniyah.[1]

1.6.1Pemerintahan pusat dan wilayah khalifah al-Rasyidin abad ke-7

Kerajaan Khulafah al-Rasyidin terbentuk secara rasmi pada tahun 632, iaitu apabila Abu Bakar al-Siddiq dipilih oleh umat Islam sebagai khalifah pertama. Kerajaan Khulafah al-Rasyidin diperintah oleh empat orang sahabat Nabi Muhammad s.a.w, iaitu:

(a) Khalifah Abu Bakar al-Siddiq.

(b) Khalifah Umar bin al-Khattab.

(c) Khalifah Uthman bin Affan.

(d) Khalifah AIi bin Abi Talib.

Gelaran Khulafah al-Rasyidin digunakan kerana mereka meneruskan dasar kepimpinan Nabi Muhammad s.a.w.

Pentadbiran  pusat zaman Khulafa al-Rasyidin  :

a) Madinah  sebagai  pusat pemerintahan.

b) Masjid  Nabawi  sebagai  pusat pentadbiran  negara,pusat ibadat  dan kegiatan  dakwah  Islamiah.

c) Khalifah  sebagai  ketua badan eksekutif, legislatif dan kehakiman.

d) Khalifah paling berkuasa tetapi  kekuasaan tidak berbentuk mutlak  dan terikat  dengan al-Quran dan sunnah  yang mengawal segala tindakan khalifah.

e) Sesuatu  dasar diputuskan melalui majlis syura (badan penasihat Khalifah).

f)  Majlis Syura secara rasmi dibentuk pada  zaman pemerintahan  khalifah Umar bin al-Khattab

g) Penubuhan Baitul Mal -perbendaharaan negara untuk menguruskan  harta rakyat dan negara.[2]

Pentadbiran  pusat zaman Khulafa al-Rasyidin  :

Pada zaman Khalifah Abu Bakar al-Siddiq tidak banyak berbeza dengan zaman Rasulullah SAW kerana tempoh pemerintahannya yang singkat. Tambahan pula beliau sibuk memerangi gerakan murtad secara besar-besaran dan golongan yang enggan membayar zakat selepas sahaja kewafatan Rasulullah SAW. Pentadbiran Khalifah Abu Bakar berpusat di Madinah.

Pentadbiran  wilayah  zaman Khulafa  al-Rasyidin  :

a) Semasa pemerintahan  khalifah Abu Bakar,pemerintahan  wilayah  dibahagikan kepada  10

wilayah - Makkah,  Taif, Yaman, Hadhramaut, Khawlan, al-Jund, Nazran, Zabid, Bahrain dan Jarsh.

b)Pentadbiran perigkat wilayah telah diperkemaskan  Pada zaman pemerintahan khalifah Umar bin al-Khattab berikutan kejayaan kempen perluasan kuasa.

c) Negara Islam dibahagikan  kepada  8 wilayah utama  iaitu Madinah,Mekah, Syam, Mesopotamia, Iraan, Iraq, Mesir dan Palestin.[3]

d) Setiap wilayah mempunyai  ibu negeri dan pusat pentadbiran masing-masing.

e) Khalifah Umar bin al-Khattab  telah membentuk sistem birokrasi yang sistematik.

f)  Setiap wilayah diketuai  oleh gabenor (amil) dan dibantu oleh setiausaha  dan pegawai lain seperti :setiausaha  tentera, pegawai cukai (Sahib al-Kharaj)' pegawai polis (Sahib al- Syurtah), pegawai perbendaharan  (Sahib  Bait al-Mal)  dan kadi'

g) Setiap wilayah didirikan  sebuah  Baitul Mal untuk menguruskan  pendapatan  dan perbelanjaan negara.[4]

---

[1] Mahayudin Hj. Yahya et. Al., Ace Ahead Teks STPM Sejarah Islam (500-1918) Penggal 2 Edisi Kemaskini, (Shah Alam: Oxford Fajar.2014)  ,58.

[2]“Bentuk  Pemerintahan”, dalam  Modul Pengajaran dan Pembelajaran STPM Sejarah, (Putrajaya: Kementerian Pendidikan Malaysia,2013),20.

[3] Mahayudin Hj. Yahya et. Al., Ace Ahead Teks STPM Sejarah Islam (500-1918) Penggal 2 Edisi Kemaskini,61.

[4]“Bentuk  Pemerintahan”, dalam  Modul Pengajaran dan Pembelajaran STPM Sejarah,20.