Syeikh Wan Senik Karisiqi moyang Syeikh Daud Al-Fathani

Oleh Wan Mohd. Shaghir Abdullah

MENYAMBUT tahun baru 2007, artikel yang dipaparkan ini adalah merupakan keluaran pertama tentang Ulama Nusantara dalam Bahagian Agama, Utusan Malaysia.

Atau merupakan artikel yang ke-147 jika dihitung mulai siaran tahun 2004, sepanjang tahun 2005 sehingga Disember 2006. Sekali gus pula kita menyambut pemasyhuran Sultan Mizan Zainal Abidin Al-Marhum Sultan Mahmud Al-Muktafi Billah Shah sebagai Yang Dipertuan Agong Malaysia Yang Ke-13, pada 13 Disember 2006. Baginda berasal dari kerajaan Terengganu.

Sepanjang saya memperkenalkan ulama-ulama dunia Melayu dalam tahun-tahun yang tersebut, ada beberapa orang ulama Terengganu juga telah diperkenalkan, termasuklah seorang Sultan Terengganu yang alim dan warak. Baginda ialah Sultan Zainal Abidin III. Hingga kini tiada siapa dapat menafikan bahawa yang mencorakkan Islam di Terengganu, pertama ialah dari keturunan Saiyid dan yang kedua ialah ulama-ulama yang berasal dari Patani.

Dalam keluaran ini, bagi saya adalah merupakan sambutan tahun baru 2007, sekali gus menyambut adanya jati diri keperkasaan dan kemahawangsaan Melayu Islam dibuktikan daulat Raja-Raja Melayu, dilambangkan dengan Pemasyhuran Yang Dipertuan Agong pada tarikh tersebut di atas.

Artikel ini mengkhususkan perkara salasilah ulama Terengganu yang sangat erat dengan ulama Patani. Di antara mereka yang pernah ditulis sebelum ini ialah Sultan Zainal Abidin III Umara Bertaraf Dunia (28 Februari 2005), Syeikh Abdul Qadir Bukit Bayas (14 Mac 2005), Syeikh Nik Mat Kecik Al-Fathani Hakim Mahkamah Syarie di Mekah (25 April 2005), Syeikh Muhammad Nur Al-Fathani Pembesar Dua Pemerintah Makkah (23 Januari 2006), Tok Syeikh Duyung Syeikhul Ulama Terengganu (6 Mac 2006), Tuan Guru Abdul Hamid Besut Anak Murid Tuan Bendang Daya (20 Mac 2006), Tok Ku Melaka Ulama Terengganu Keturunan Nabi Muhammad (8 Mei 2006), Saiyid Muhammad Al-Aidrus Bapak Kesusasteraan Melayu Terengganu (11 September 2006), Tok Ku Paloh Al-Aidrus, Pejuang Islam dan Bangsa Melayu (18 September 2006) dan Syeikh Wan Daud Al-Fathani, Bahjatuddin Al-Arif Ar-Rabbani (23 Oktober 2006).

Semua ulama yang tersebut ada hubungan yang sangat erat selain kaitan sanad ilmu sekali gus di antara mereka ada yang erat hubungan nasab.

Pertikaian

Syeikh Wan Senik al-Karisiqi, iaitu moyang Syeikh Daud bin Abdullah al-Fathani, yang bererti juga Syeikh Wan Senik adalah termasuk moyang atau datuk nenek kepada beberapa ulama Terengganu yang terdekat di antara mereka seperti Syeikh Abdul Qadir (Tok Bukit Bayas), Syeikh Abdullah bin Muhammad Amin (Tok Duyung) dan lain-lain.

Jauh sebelum penghijrahan Syeikh Daud bin Abdullah al-Fathani dan rombongan ke Pulau Duyung Kecil Terengganu jalinan kekeluargaan Patani dan Terengganu berjalan sudah sejak lama, sekurang- kurangnya sejak Sultan Zainal Abidin, Sultan Terengganu lagi. Hingga sekarang hubungan tersebut tidak pernah terputus.

Walaupun ada beberapa pertikaian pendapat di antara satu versi salasilah dengan salasilah versi yang lainnya, namun tidak bererti memutuskan hubungan kekeluargaan. Bahkan dengan adanya pertikaian pendapat yang termaktub dalam salasilah adalah mendorong kita supaya melakukan penyelidikan yang lebih kemas, jika ada tenaga dan berkemampuan berfikir tetap berusaha untuk mentahqiqkannya.

Asal usul

Dalam artikel yang lalu disebutkan bahawa Wan Husein as-Sanawi mempunyai ramai adik-beradik. Antaranya ialah Syeikh Wan Senik al-Karisiqi. Nama lengkap ialah Al-Allamah Syeikh Wan Senik al-Karisiqi al-Fathani bin Ali (Sultan Qanbul/Qunbul) bin Manshur al-Laqihi (Saiyid Ahmad atau Saiyid Ahmad Samman al-Aidrus) bin Saiyid Hakim (Saiyid Kuning) bin Saiyid Husein (Sultan Pak Tani), salasilah ini diringkaskan dari artikel, Wan Husein As-Sanawi Al-Fathani, 18 Disember 2006.

Huraian salasilah bahawa Syeikh Wan Senik kahwin dengan Zainab asy-Syandani binti Abdur Rahman al-Fathani bin Ibrahim al-Hadhrami memperoleh anak bernama Wan Husein al-Karisiqi.

Anak Syeikh Wan Senik al-Karisiqi yang lain ialah Syeikh Wan Idris, kemungkinan dari isteri beliau yang lain. Anak Syeikh Wan Idris bernama Syeikh Wan Abdullah. Syeikh Wan Abdullah ini adalah ayah pada Syeikh Daud bin Abdullah al-Fathani, ulama dunia Melayu yang banyak mengarang kitab. Syeikh Daud bin Abdullah al-Fathani mempunyai beberapa orang adik-beradik, iaitu Syeikh Wan Abdul Qadir, Syeikh Wan Idris, Syeikh Wan Abdur Rasyid dan Hajah Siti Khadijah.

Syeikh Daud bin Abdullah al-Fathani ibunya bernama Wan Fathimah. Ibu Wan Fathimah ialah Wan Salamah binti Tok Bandar Wan Su. Isteri Tok Bandar Wan Su ialah Wan Nafisah. Tok Bandar Wan Su adalah anak Tok Kaya Rakna Diraja (Wan Yusuf). Wan Yusuf adalah adik-beradik dengan Wan Ismail (Tok Kaya Pendek atau Tok Kaya Pandak).

Ayah kedua-duanya ialah Nik Ali atau Faqih Ali. Jika kita perhatikan dengan teliti bahawa salasilah Syeikh Wan Senik sampai kepada Saiyid Husein (Sultan Pak Tani) adalah semuanya dari pihak lelaki sedang salasilah yang satu lagi dicelahi dengan perempuan, bernama Fathimah. Naik ke atas melalui dua orang perempuan, iaitu ibu dan nenek Wan Fathimah hingga sampai kepada Nik Ali atau Faqih Ali.

Kesimpulan bahawa kedua-dua salasilah di atas adalah tidak bertentangan atau pertikaian pendapat antara satu dengan yang lainnya, kerana salasilah yang satu ialah membicarakan salasilah lurus lelaki semuanya sedang salasilah yang satu lagi ialah membicarakan beberapa orang dari pihak sebelah ibu.

Syeikh Wan Abdullah (Tok Syeikh Duyung) bin Syeikh Wan Muhammad Amin bin Wan Abdur Rahman al-Fathani. Wan Abdur Rahman al-Fathani kahwin dengan Wan Salamah (kahwin sepupu). Ibu Wan Abdur Rahman bernama Wan Tih adalah adik beradik dengan ayah Wan Salamah namanya Wan Derauk (Wan Abdur Rauf) bin Wan Damit. Ibu Wan Abdur Rauf dan Wan Tih ialah Wan Ti binti Wan Abu Bakar bin Wan Ismail (Tok Kaya Pendek atau Tok Kaya Pandak).

Jalur yang sama

Salasilah yang tersebut di atas sangat erat dengan Syeikh Wan Abdullah (Tok Syeikh Duyung) yang pada zamannya menjadi Syeikh Ulama Terengganu. Salasilah beliau selengkapnya ialah Syeikh Wan Abdullah bin Syeikh Wan Muhammad Amin. Syeikh Wan Muhammad Amin kahwin dengan Wan Aminah (ibu Tok Syeikh Duyung) adalah masih dalam lingkungan keluarga yang dekat.

Syeikh Wan Muhammad Amin ayahnya ialah Wan Abdur Rahman. Ibu Wan Abdur Rahman bernama Wan Tih, ibunya bernama Wan Ti binti Wan Abu Bakar bin Wan Ismail (Tok Kaya Pendek atau Tok Kaya Pandak).

Salasilah ini bertemu pada jalur yang sama pada catatan salasilah pihak ibu Syeikh Wan Abdullah (Tok Syeikh Duyung) yang tersebut di atas ialah Wan Aminah binti Wan Derahmat bin Wan Derahman bin Wan Abu Bakar bin Wan Ismail (Tok Kaya Pendek atau Tok Kaya Pandak).

Syeikh Wan Abdullah (Tok Syeikh Duyung) masih ada jalur kekeluargaan yang dekat dengan Syeikh Nik Mat Kecik atau Syeikh Muhammad Shaghir, yang pada kitab-kitab karangannya dinyatakan namanya Syeikh Muhammad bin Ismail Daudiyi al-Fathani.

Beliau bukan dilahirkan di Patani tetapi di Pulau Duyung Kecil, Terengganu, ketika terjadi penghijrahan besar-besaran keluarga ini dari Patani ke Terengganu akibat pencerobohan atau serangan Siam terhadap Daulah Kerajaan Patani. Silsilah lengkap beliau ialah Syeikh Wan Muhammad bin Wan Ismail bin Wan Ahmad ibunya bernama Wan Aisyah.

Wan Aisyah adalah adik-beradik dengan Wan Salamah (nenek Tok Syeikh Duyung). Ayah kedua-duanya bernama Wan Derauk (Wan Abdur Rauf) bin Wan Damit. Ibu Wan Derauk (Wan Abdur Rauf) bernama Wan Ti binti Wan Abu Bakar bin Wan Ismail (Tok Kaya Pendek atau Tok Kaya Pandak).

Pertalian Syeikh Nik Mat Kecik al-Fathani / Syeikh Muhammad Shaghir al-Fathani dengan Syeikh Wan Senik al-Karisiqi al-Fathani pula, bahawa ibu Syeikh Nik Mat Kecik al-Fathani bernama Wan Zainab binti Syeikh Wan Idris al-Fathani. Adik-beradik dengan Wan Zainab ialah Wan Fathimah, iaitulah ibu pada Syeikh Abdul Qadir bin Abdur Rahman bin Utsman al-Fathani. Syeikh Wan Idris al-Fathani yang tersebut ialah datuk kepada Syeikh Nik Mat Kecik al-Fathani dan Syeikh Abdul Qadir bin Abdur Rahman al-Fathani. Beliau adalah adik-beradik dengan Syeikh Daud bin Abdullah al-Fathani.

Ini bererti Syeikh Nik Mat Kecik al-Fathani dan Syeikh Abdul Qadir bin Abdur Rahman al-Fathani adalah cucu saudara Syeikh Daud bin Abdullah al-Fathani.

Mengenai salasilah lengkapnya hingga sampai kepada Syeikh Wan Senik al-Karisiqi al-Fathani tidak perlu dibicarakan lagi kerana cukup jelas naik ke atas melalui jalur Syeikh Daud bin Abdullah al-Fathani.

Adik-beradik Syeikh Daud bin Abdullah al-Fathani yang bernama Syeikh Abdul Qadir bin Abdullah al-Fathani menurunkan ulama-ulama besar ialah Syeikh Wan Muhammad Shalih al-Fathani (anak), Syeikh Wan Ibrahim al-Fathani (cucu), dan Syeikh Wan Syamsuddin al-Fathani (cicit).

Dua orang adik beradik Syeikh Daud bin Abdullah al-Fathani menyebarkan Islam di Aceh ialah Syeikh Wan Abdur Rasyid bin Abdullah al-Fathani dan Syeikhah Hajah Siti Khadijah binti Abdullah al-Fathani.

Kedua-duanya meninggalkan keturunan di Aceh. Ada orang meriwayatkan bahawa Teungku Muhd. Daud Beureueh ulama dan pejuang Aceh yang terkenal adalah keturunan salah seorang dari kedua adik-beradik itu.

Masih belum jelas, tetapi yang pasti beliau diberi nama ‘Daud’ mengambil berkat nama moyang saudaranya Syeikh Daud bin Abdullah al-Fathani.

Janggut merah dan janggut putih

Terlalu ramai ulama yang penting dalam lingkungan keluarga ini, tidak mungkin diriwayatkan seluruhnya dalam ruangan yang sangat terbatas ini, tetapi perlu juga saya sentuh dengan agak ringkas bahawa ada yang digelar dengan ‘Syeikh Janggut Merah’ dan ‘Syeikh Janggut Putih’.

‘Syeikh Janggut Merah’ dan ‘Syeikh Janggut Putih’ mempunyai tujuh adik-beradik tetapi saya riwayatkan di sini dua orang saja.

Yang dimaksudkan dengan ‘Syeikh Janggut Merah’ ialah Syeikh Wan Ismail bin Ahmad al-Fathani dan ‘Syeikh Janggut Putih’ ialah Syeikh Wan Yusuf bin Ahmad al-Fathani.

Syeikh Wan Ismail Janggut Merah ialah ayah Syeikh Nik Mat Kecik. Adik-beradik Syeikh Nik Mat Kecik ada lima orang iaitu Wan Hitam atau Wan Siti, Wan Aisyah, Hajah Wan Maryam dan Syeikh Wan Isa, meninggal dunia di Pulau Bunguran (Natuna), Kepulauan Riau.

Wan Aisyah kahwin dengan Haji Wan Idris, anaknya Wan Daud. Wan Daud kahwin dengan sepupunya Wan Fathimah binti Syeikh Nik Mat Kecik.

Anak keduanya ialah Haji Nik Abdur Rahman al-Makki (Terengganu) dan Haji Nik Ishaq Tingkat, salah satu versi salasilah penyusunan artikel ini susunan beliau juga dirujuk.

Hajah Wan Maryam binti Syeikh Janggut Merah kahwin dengan Wan Abdullah bin Syeikh Yusuf Janggut Putih.

Di antara anaknya yang menjadi ulama ialah Hajah Wan Siti Saudah dan Haji Wan Ismail. Hajah Wan Siti Saudah kahwin dengan Syeikh Wan Ahmad al-Fathani, memperoleh anak Hajah Wan Zainab (ibu saya, Wan Mohd. Shaghir Abdullah, penulis artikel ini).

Hajah Wan Maryam dan anaknya Haji Wan Ismail al-Fathani meninggal dunia di Skudai, Johor. Hajah Wan Siti Saudah pula meninggal dunia di Pulau Penyengat Riau.

* Untuk maklumat lanjut mengenai ulama nusantara, sila e-mel pertanyaan ke alamat: pengkaji_kha zanah@yahoo.com atau hubungi talian 03-6189 7231.

SUMBER- UTUSAN MALAYSIA ONLINE 1.1.2007